«Наш сцяг краснапольскі — і светлы, і чысты,
З мясцовае гліны — збанок залацісты...»
Як развівалася ганчарства на Краснапольшчыне? Якія функцыі выконвалі ганчарныя вырабы? Як аздабляліся? Як сучаснае насельніцтва ставіцца да традыцыйнага посуду і адраджэння традыцыйнага рамяства ў сваім рэгіёне? На ўсе гэтыя пытанні хацелася атрымаць адказы ў ходзе этнаграфічнай экспедыцыі, якая завяршылася выданнем ілюстраванай брашуры «Элементы ганчарства на Краснапольшчыне» (аўтар В. Марчанка).
Цікаўнасць да гэтых пытанняў ўзнікла яшчэ і ў сувязі з рэалізацыяй на Краснапольшчыне ініцыятывы па адраджэнню ганчарства ў раёне ў рамках праекта «Содействие развитию на местном уровне в Республике Беларусь», які фінансуецца Еўрапейскім Саюзам і рэалізуецца праграмай развіцця ААН. З такой ініцыятывай выступіла ДУК «Краснапольскі раенны гісторыка-этнаграфічны музей» у партнёрстве з раённым Домам рамёстваў.
Ёсць спадзяванне, што Краснапольшчына набудзе былую вядомасць у якасці ганчарнага цэнтра рэгіёну, захавае для нашчадкаў традыцыйнае рамяство роднай зямлі.
У ДУК «Краснапольскі раенны гісторыка-этнаграфічны музей» захоўваецца вялікая калекцыя ганчарных вырабаў, распаўсюджаных на тэрыторыі Краснапольскага раёна. Гаршкі, глякі, слоікі, макатры адлюстроўваюць шырокі асартымент ганчарных вырабаў, даюць уяўленне пра іх функцыі і спосабы аздаблення.
Яшчэ гадоў 10 назад па ўсяму Краснапольскаму раёну распаўсюджваліся гаршкі і глякі І. Я. Болцікава, майста з вёскі Забор’е. На сённяшні дзень на Краснапольшчыне не засталося ніводнага жыхара, які б валодаў сакрэтамі гэтага майстэрства. А раней ганчарства было добра развіта ў вёсках Забор’е, Выдранка, Галузы, Гніліца, Новае жыццё, Краснаполле і інш. Кірмашы ў Краснаполлі, як і вясковыя, давалі воку і душы чалавека асалоду ад цёпла-залацістых гладышоў, бліскучых глазураваных гаршкоў, кантраст якім стваралі сіне-чорныя пасудзіны, зробленыя па асаблівай тэхналогіі, а гаспадыням давалі магчымасць набыць неабходны скарб іх побыту.
Экспедыцыя пацвярджае схільнасць сённяшніх жыхароў Краснапольшчыны да выкарыстання глінянага посуду як у якасці прадметаў побыту, так і ў якасці адметнага знака роднай культуры — для ўпрыгожвання, стварэння каларытнай карціны жытла.
У вёсцы Лешчанка Васіль Конахаў сабраў і паказаў цэлую калекцыю гаршкоў і глякоў. Размешчаныя на адной з вонкавых сцен пабудовы, яны разам з іншымі прадметамі даўніны ствараюць своеасаблівую атмасферу вясковага духа. Васіль з захапленнем калекцыяніруе такія прадметы і ўпрыгожвае імі сваю зону адпачынку. А вось яго маці Валянціна Іосіфаўна па-ранейшаму выкарыстоўвае глякі пад малако.
Багатая калекцыя гаршкоў і глякоў і ў жыхара вёскі Горы Аляксандра Канстанцінава, а яго жонка Надзея ў маленькім гаршочку кіпяціць малако для ўнука.
А.А. Канстанцінаў дзеліцца: «Здаецца, і гаршкоў у нас у раёне ўжо не робяць, а як «бабіну кашу» на хрэсьбіны біць, дык, глядзі, і гаршок знаходзіцца. Любяць і цэняць іх нашы людзі. І нямала ў каго яны захоўваюцца дома. Я з задавальненнем заняўся б такім рамяством, каб меў неабходнае абсталяванне і каб атрымаў у майстра пару ўрокаў. Глядзі, на пенсіі ці ў вольны час і было б чым заняцца. Ды і ўнуку паказаў бы сапраўднае вясковае рамяство».
І такіх прыхільнікаў глінянага цуда знайшлося нямала як сярод старых, так і сярод маладых. А гэта ўпэўнівае — гліняныя вырабы былых майстроў Краснапольшчыны і сёння жывуць у быту і культурным асяроддзі жыхароў.
Гліняны посуд можна сустрэць у якасці экспанатаў этнаграфічных хатак, створаных на базе клубных устаноў ДУК «ЦКС Краснапольскага раёна». Ён ўпрыгожвае выставы і святы, надае асаблівы каларыт, служыць прыкметай шанавання культуры продкаў і з’яўляецца сувяззю часоў і пакаленняў.
Усе вырабы, якія давялося ўбачыць падчас экспедыцыі, глядзеліся цудоўна ў сваёй прастаце, чысціні ліній і без залішняй мудрагелістасці ўзораў. Формы пасудзін у асноўным прыземістыя і акруглыя, з вельмі плаўнымі пераходамі ад тулава да плечыкаў. Яно і зразумела: іх ляпіў чалавек, для якога родная і блізкая менавіта раўнінная мясцовасць, — без высокіх гор, з пакатымі ўзгоркамі і роўнымі пераходамі невялікіх узвышшаў і нізін, з рэкамі і азёрамі са спакойнай паверхняй вады. Прыродным наваколлем правяралася ўсё: ці тыя абраны формы, ці тыя вытрыманы прапорцыі. Сапраўды, народнае мастацтва — гэта мастацтва прыроды.
Прадметы даўніны праліваюць жыватворнае святло на культуру і падзеі мінулых вякоў. Гэтыя прадметы і сёння хвалююць чалавека неаслабным голасам народнай даўніны, завуць на пошукі страчанага.
Валянціна МАРЧАНКА